Staf (hoeroa) uit Nieuw-Zeeland

De onderkaak van een potvis is gebruikt voor deze 1 meter 20 lange, achttiende-eeuwse staf. Vóór het begin van de walvisjacht rond Nieuw-Zeeland (begin 19e eeuw) was walvisbeen heel zeldzaam en dus heel waardevol. Maori, de oorspronkelijke bewoners van Nieuw-Zeeland (Aoteaora in het Maori), jaagden niet op walvissen, maar gebruikten wel alles van de aangespoelde dieren. Aangezien walvissen een rijke bron van voedsel waren, verwijzen voorwerpen gemaakt uit walvisbeen naar leiderschap en het vermogen om de gemeenschap in haar levensonderhoud te voorzien. Voorwerpen van walvisbeen toonden de mana (macht en gezag) van een leider. Bovendien is walvisbeen heel hard en duurzaam en dus perfect voor het maken van wapens.

De maker heeft de lijn van de onderkaak van de potvis aangehouden en wat bijgeschaafd, zodat de sierlijke en eenvoudige vorm volledig tot zijn recht komt. Bovenaan de handgreep is de staf opengewerkt en versierd met spiraalmotieven. De versieringen verwijzen naar nog niet ontrolde varenbladeren, iets dat je veel vaker bij Maori kunstuitingen zoals gezichtstatoeages tegenkomt. 

Snijkunstenaars stonden in hoog aanzien vanwege hun vaardigheden om iets bijzonders te maken dat ook nog eens bovennatuurlijke krachten had. 

Belangrijke mannen met een hoge rang bezaten hoeroa als deze. De staf heeft een dubbelfunctie als wapen én symbool van prestige en autoriteit. Het is dan ook een dierbare schat, een taonga in het Maori. Deze schatten staan altijd in verband met bepaalde plekken en hun rijkdommen en ze belichamen daarom de gemeenschappelijke identiteit van een familie of stam. Taonga zijn bijvoorbeeld geweven mantels, jade en houten wapens, oorlogskano’s en muziekinstrumenten maar ook warmwaterbronnen of visgronden. Zelfs houtsnijden en het zingen van een klaagzang wordt als taonga beschouwd. Deze schatten worden waardevoller naarmate ze van generatie op generatie doorgegeven worden.

Over de geschiedenis van deze hoeroa is veel bekend. De oorspronkelijke eigenaar was de belangrijke Maori-leider Tamati Waka Nene (geboren rond 1780), afkomstig uit een voorname familie. Nene werd door de Europeanen gezien als een betrouwbare leider bij wie men terecht kon voor advies. 

In 1840 overtuigde hij de leiders van het noordereiland van Nieuw-Zeeland het Verdrag van Waitangi te ondertekenen. Dit document ligt aan de grondslag van de vorming van Nieuw-Zeeland. Toen Nene in 1871 stierf, werd hij door zowel de Europeanen als de Maori beschouwd als een groot leider met veel mana (macht en gezag).

Nene gaf de hoeroa aan een zekere kolonel Dunn. Een nazaat van Dunn schonk de staf in 1932 aan James Thomas Hooper, een privéverzamelaar van voornamelijk Polynesische voorwerpen. En het kreeg een plek in zijn ‘Totems Museum’ in Sussex (Groot-Brittannië). Het grootste deel van die verzameling werd tussen 1976 en 1983 verkocht aan veilinghuis Christie’s. De hoeroa kwam in het bezit van de Franse Barbier-Mueller verzameling. Het Nationaal Museum van Wereldculturen (Museum Volkenkunde) verwierf de hoeroa tenslotte van de privéverzameling in 2010.

Deze hoeroa heeft door zijn band met de belangrijke leider Tamati Waka Nene heel veel mana, speciaal voor zijn afstammelingen en stamgenoten. Voor hedendaagse Maori betekent oog in oog staan met deze hoeroa een ontmoeting met Tamati Waka Nene. Het verenigt niet alleen het verleden met het heden, maar is ook een gids die mensen helpt de vooroudergeschiedenis te begrijpen. Daarmee verbindt de hoeroa de levenden met de doden en versterkt de relaties tussen de levenden onderling. Zo kun je eigenlijk stellen dat taonga Maori de mogelijkheid bieden om zich met voorouderlijke kennis op de toekomst te richten. Voor Maori bevindt het verleden zich namelijk vóór hen aangezien ze het kunnen zien; omgekeerd ligt de ongekende toekomst achter hen.